चालू घडामोडी आणि दिनविशेष - 14 जुलै 2023

• भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था, ‘इस्रो’च्या अत्यंत महत्त्वाकांक्षी ‘चंद्रयान-३’ मोहिमेचे २५.३० तासांची उलटगणती गुरुवारी सुरू झाली. आज, शुक्रवारी दुपारी २.३५ वाजता ‘एलव्हीएम३-एम४’ या प्रक्षेपणयानाच्या मदतीने चंद्रयान झेपावेल. या ऐतिहासिक क्षणाचे साक्षीदार होण्यासाठी अनेक वैज्ञानिक संस्था तसेच शाळांनी थेट प्रक्षेपणाची व्यवस्था केली आहे.
• २०१९साली चंद्रयान-२ मोहिमेमध्ये ‘विक्रम’ या लँडरचे अलगद अवतरण करण्याचा प्रयत्न ‘इस्रो’ने केला होता. या लँडरसोबत चंद्राच्या पृष्ठभागावर फिरणारा ‘रोव्हर’ही धाडण्यात आला होता. मात्र लँडर चांद्रपृष्ठावर कोसळल्यामुळे ही मोहीम अंशत: यशस्वी ठरली. आता चंद्रयान-३ मोहिमेत या त्रुटी दूर करण्यात आल्याची माहिती ‘इस्रो’ने दिली आहे.
• ऑगस्ट महिन्याच्या अखेरीस हा लँडर चंद्राच्या पृष्ठभागावर उतरविण्यात येणार आहे. वैज्ञानिकांमध्ये ‘फॅट बॉय’ म्हणून ओळखले जाणारे एलव्हीएम-३ (पूर्वीचे जीएसएलव्ही-एमकेएल-२) हे प्रक्षेपणयान अतिशय जड वस्तूमान अंतराळात घेऊन जाण्यास सक्षम आहे. आतापर्यंत प्रचंड यशस्वी ठरलेल्या या प्रक्षेपणयानाची ‘चंद्रयान-३’ ही चौथी मोहीम आहे.

मोहिमेचे तीन मुख्य टप्पे

• ’यान चंद्राच्या कक्षेत स्थिरावणे
• ’चांद्रपृष्ठावर अलगद अवतरण (सॉफ्ट लँडिंग)
• ’‘लँडर’मधून रोव्हरची चांद्रपृष्ठावर सफर

• भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेचे (इस्रो) ‘चंद्रयान-३’ चंद्रावर झेपावण्यासाठी सज्ज झाले असून आज, शुक्रवारी दुपारी या मोहिमेला प्रारंभ होणार आहे. २००३ मध्ये चांद्रयानाची घोषणा झाल्यानंतर गेल्या २० वर्षांत देशाची चांद्रमोहीम विकसित होत गेली. देशाच्या चांद्रमोहिमेचा आढावा..

चंद्रयान-१

• * भारत सरकारने २००३ मध्ये चंद्रयान ही संकल्पना तयार केली. त्यानंतर १५ ऑगस्ट २००३ मध्ये तत्कालीन पंतप्रधान अटलबिहारी वाजपेयी यांनी औपचारिकपणे देशाच्या चांद्रमोहिमेची घोषणा केली.
• * २२ ऑक्टोबर २००८ रोजी ‘इस्रो’ने पीएसएलव्ही-सी ११ या प्रक्षेपकाच्या सहाय्याने श्रीहरिकोटा येथील सतीश धवन अंतराळ केंद्रावरून ‘चंद्रयान-१’चे यशस्वी प्रक्षेपण केले. पीएसएलव्ही-सी ११ ही पीएसएलव्हीच्या मानक कॉन्फिगरेशनची अद्ययावत आवृत्ती होती. लिफ्ट-ऑफच्या वेळी ३२० टन वजनाच्या वाहनाने उच्च पेलोड क्षमता प्राप्त करण्यासाठी मोठय़ा स्ट्रॅप-ऑन मोटरचा वापर केला. तिरुवनंतपूरम येथील विक्रम साराभाई अंतराळ केंद्र येथे पीएसएलव्ही-सी ११ तयार करण्यात आले होते.
• * पहिल्या चंद्रयानात भारत, अमेरिका, ब्रिटन, जर्मनी, स्वीडन आणि बल्गेरिया येथे तयार केलेली ११ वैज्ञानिक उपकरणे वाहून नेण्यात आली. तमिळनाडूतील प्रख्यात शास्त्रज्ञ मायिलसामी अन्नदुराई यांनी ‘चंद्रयान-१’चे मोहिमेचे नेतृत्व केले.
• * चंद्राच्या रासायनिक, खनिज आणि फोटो-जिओलॉजिकल मॅपिंगसाठी हे यान चंद्राच्या पृष्ठभागापासून १०० किमी उंचीवर चंद्राभोवती फिरत होते.
• * मोहिमेने सर्व इच्छित उद्दिष्टे साध्य केली असताना प्रक्षेपणानंतर काही महिन्यांनी मे २००९ मध्ये अवकाशयानाची कक्षा २०० किलोमीटपर्यंत वाढविण्यात आली. 
• * चंद्रयान-१ने चंद्राभोवती ३,४०० पेक्षा जास्त प्रदक्षिणा केल्या. २९ ऑगस्ट २००९ रोजी इस्रोच्या शास्त्रज्ञांनी या अंतराळ यानाचा संपर्क तुटल्याचे घोषित केल्यामुळे या मोहिमेचा शेवट झाला.

• आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट परिषदेने (आयसीसी) गुरुवारी काही मोठ्या घोषणा केल्या आहेत. ज्या अंतर्गत आता आयसीसी स्पर्धेत पुरुष आणि महिला संघ जिंकल्यानंतर समान बक्षीस रक्कम दिली जाईल. आतापर्यंत आयसीसी स्पर्धांमध्ये पुरुष संघाला महिला संघापेक्षा जास्त बक्षीस रक्कम दिली जात होती, पण आता तसे होणार नाही.
• क्रिकेटमधील पुरुष आणि महिला संघातील असमानता संपवण्यासाठी आयसीसीने मोठे पाऊल उचलले आहे, जे एक कौतुकास्पद आहे. आयसीसीच्या या मोठ्या पावलाचा क्रिकेटला अधिक फायदा होणार आहे, तर खेळाडूंचा उत्साहही वाढणार आहे.
• आयसीसीने बदलला स्लो ओव्हररेटचा नियम –
• आयसीसीने आता स्लो ओव्हररेटच्या नियमात मोठा बदल केला आहे. आता हा नियम सध्याच्या वर्ल्ड टेस्ट चॅम्पियनशिप चक्रात लागू केला जाईल. त्यामुळे आता जर एखाद्या संघाने निर्धारित वेळेत कमी षटके टाकली, तर त्यानंतर टाकलेल्या सर्व षटकांना मॅच फीच्या पाच टक्के दंड आणि कमाल दंड ५० टक्के इतका मर्यादित असेल.
• आयसीसीच्या या घोषणेनंतर बीसीसीआयचे सचिव जय शाह यांनी ट्विट करुन आनंद व्यक्त केला. त्यांनी ट्विटमध्ये लिहले की, “लैंगिक समानता आणि सर्वसमावेशकतेच्या दिशेने उचललेले हे एक मोठे पाऊल असल्याचे जाहीर करताना मला आनंद होत आहे. आता आयसीसी स्पर्धेसाठी पुरूष आणि महिलांच्या सर्व संघांना समान बक्षीस रक्कम दिली जाईल. आपण सगळे मिळून पुढे जाऊया.”

• भारताने फ्रान्सकडून २६ राफेल लढाऊ विमाने आणि फ्रेंच बनावटीच्या तीन स्कॉर्पियन पाणबुडय़ा खरेदी करण्याच्या प्रस्तावाला गुरुवारी मंजुरी दिली. संरक्षणमंत्री राजनाथ सिंह यांच्या नेतृत्वाखालील संरक्षण खरेदी समितीने (डीएसी) या खरेदी प्रस्तावाला मंजुरी दिल्याची माहिती संरक्षण मंत्रालयाने दिली. यामध्ये संबंधित पूरक उपकरणे, शस्त्रे, सुटे भाग, कर्मचारी प्रशिक्षण इत्याही बाबींचाही समावेश असेल.
• पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांचे गुरुवारी दोन दिवसांच्या फ्रान्स दौऱ्यावर आगमन झाले. मोदी आणि फ्रान्सचे अध्यक्ष इमॅन्युएल मॅक्रॉन यांच्या दरम्यान शुक्रवारी चर्चा झाल्यानंतर या खरेदी प्रस्तावाची घोषणा अपेक्षित आहे. यामध्ये चार विमाने ही प्रशिक्षक विमाने असतील अशी माहिती संरक्षण खात्यातील सूत्रांकडून मिळाली. करारावर सही केल्यापासून तीन वर्षांच्या कालावधीत विमानांच्या वितरणाला सुरुवात होईल. तसेच तपशीलवार किमतीच्या वाटाघाटी अजून सुरू आहेत, त्यामुळे अंतिम करार होण्यासाठी साधारण एक वर्षांचा कालावधी लागू शकतो अशी माहितीही देण्यात आली.
• फ्रान्स दौऱ्यामध्ये पंतप्रधान नरेंद्र मोदी आणि फ्रान्सचे अध्यक्ष इमॅन्युएल मॅक्रॉन यांच्या दरम्यान विविध विषयांवर व्यापक चर्चा होणार असून त्यानंतर ते फ्रान्सच्या राष्ट्रीय दिन सोहळय़ामध्ये प्रमुख पाहुणे म्हणून सहभागी होणार आहेत. या सोहळय़ामध्ये भारताचे २६९ सदस्यांचे पथक सहभागी होणार आहे.
• भारतीय समुदायाशी संवाद  ‘पॅरिसमध्ये पोहोचलो. या भेटीमध्ये भारत-फ्रान्स सहकार्य वाढवण्यास उत्सुक आहे. माझ्या विविध कार्यक्रमांमध्ये संध्याकाळी भारतीय समुदायाशी संवाद साधण्याचाही समावेश आहे’, असे ट्वीट मोदी यांनी पॅरिसमध्ये पोहोचल्यानंतर केले. पॅरिसमधील हॉटेलवर आल्यावर पंतप्रधान मोदी यांनी त्यांच्या स्वागताला जमलेल्या भारतीय समुदायातील सदस्य आणि मुलांशी संवाद साधला. पंतप्रधानांना भेटल्यानंतर तिथे जमलेल्या भारतीयांनी ‘भारत माता की जय’चा जयघोष केला.

• भारताच्या चांद्रयान-३ या मोहिमेकडे संपूर्ण जगाचे लक्ष लागले आहे. आंध्र प्रदेशातील श्रीहरिकोटा येथील अंतराळ केंद्रातून १४ जुलै रोजी दुपारी २.३५ वाजता ‘चांद्रयान-३’ अंतराळात प्रक्षेपित केले जाईल. ६ सप्टेंबर २०१९ च्या पहाटे चंद्रावर लँडर व रोव्हर आदळल्यानंतर चांद्रयान-२ मोहीम अंशत: अयशस्वी झाली होती. त्यामुळे भारताच्या चांद्रयान-३ मोहिमेला वेगळे महत्त्व प्राप्त झाले आहे.
• चांद्रयान-३ च्या लँडरने २३ किंवा २४ ऑगस्ट रोजी चंद्राच्या पृष्ठभागावर सॉफ्ट लँडिंग करणे अपेक्षित आहे. ६१५ कोटी रुपये खर्चून तयार करण्यात आलेल्या चांद्रयान -३ या मोहिमेचे उद्दिष्ट हे रोव्हरला चंद्राच्या कक्षेमध्ये पोचवणे व चंद्राच्या पृष्ठभागावर वैज्ञानिक प्रयोग करणे हे आहे.
• अवकाशात गेल्यावर Chandrayaan-3 हे पृथ्वीभोवती प्रदक्षिणा घालायला सुरुवात करेल. प्रत्येक प्रदक्षिणा घालतांना पृथ्वीपासूनचे अंतर वाढवले जाईल आणि एका त्यानंतर एका विशिष्ट अंतरावरुन ते चंद्राकडे रवाना होईल. चंद्राच्या कक्षेत पोहचल्यावर काही दिवस चंद्राभोवती प्रदक्षिणा घातल्यावर मगच Chandrayaan-3 हे चंद्रावर उतरणार आहे. चंद्रावर अलगद उतरल्यावर लँडरमधून रोव्हर हा प्रत्यक्ष चंद्राच्या जमिनीवर संचार करणार आहे. या मोहिमेतून चंद्राचा प्रत्यक्ष अभ्यास केला जाणार आहे.

Chandrayaan-3 Launch: कुठे आणि कसे पाहता येणार ऑनलाईन ?

• राष्ट्रीय अंतराळ संस्थेने नागरिकांना चांद्रयान-३ चे प्रक्षेपण पाहण्यासाठी आमंत्रित केले आहे. नागरिकांना हे थेट प्रक्षेपण https://lvg.shar.gov.in/VSCREGISTRATION या लिंकवर नोंदणी करून SDSC-SHAR, श्रीहरिकोटा येथील लॉन्च व्ह्यू गॅलरीतून पाहता येणार आहे. ISRO ने ट्विट करत नागरिकांना हे प्रक्षेपण पाहण्यासाठी आमंत्रित केले आहे.

चालू घडामोडी आणि दिनविशेष - 14 जुलै 2022

१४ जुलै चे दिनविशेष पाहण्यासाठी (येथे क्लिक करा)