चालू घडामोडी आणि दिनविशेष - 29 ऑगस्ट 2023

• महाराष्ट्र सरकारने शक्तीपीठ एक्सप्रेसवेची घोषणा केली. नागपूर आणि गोवा यांना जोडण्यासाठी या एक्स्प्रेसवेमुळे या दोन्ही ठिकाणांमधील प्रवासाचा वेळ २१ तासांवरून ८ तासांवर येईल, असे सांगितले जात आहे. या एक्स्प्रेसवेला शक्तीपीठ एक्सप्रेसवे असे नाव देण्यात आले आहे. या महामार्गामुळे विदर्भ, मराठवाडा आणि पश्चिम महाराष्ट्रातील काही भाग, कोकण हे तर जोडले जाणार आहेत, पण तिथूनही पुढे गोव्यापर्यंत हा एक्सप्रेसवे असणार आहे.
• या एक्सप्रेसवेमुळे महाराष्ट्रातील पूर्व, पश्चिम आणि दक्षिणेकडील ३ शक्तीपीठे, २ ज्योतिर्लिंगे आणि तीर्थक्षेत्रे जोडली जातील. यामुळे नागपूर ते गोवा दरम्यानचा प्रवासाचा वेळ सुमारे १० तासांनी कमी होईल. सुमारे ७६० किलोमीटर लांबीच्या या एक्सप्रेसवेची लांबी नागपूर-मुंबई सुपर कम्युनिकेशन हायवेपेक्षा जास्त असेल.
• समृद्धी महामार्गामुळे नागपूर ते गोवा प्रवासाचा वेळ आधीच कमी झाला आहे. शक्तीपीठ द्रुतगती मार्ग ११ जिल्ह्यांतून धावणार आहे. यामुळे विदर्भ, मराठवाडा आणि कोकणातील विकासाला चालना मिळणार आहे. ९ मार्च २०२३ रोजी नागपूरला गोव्याच्या सीमेला लागून असलेल्या सिंधुदुर्गशी जोडणाऱ्या या द्रुतगती मार्गाची घोषणा करण्यात आली होती.

असा आहे मार्ग

• लांबी ७६० किलोमीटर
• सहा पदरी द्रुतगती मार्ग
• प्रकल्पाची अंदाजित किंमत ७५ हजार कोटी रुपये
• समाविष्ट जिल्हे ११ – यवतमाळ, हिंगोली, नांदेड, परभणी, लातूर, बीड, उस्मानाबाद, सोलापूर, कोल्हापूर, सिंधुदुर्ग, पत्रादेवी (उत्तर गोवा)
• प्रवासाचा कालावधी – नागपूर ते गोवा दरम्यान 8 तास. प्रवासाचा वेळ १३ तासांनी कमी होणार.
• मालकी – महाराष्ट्र राज्य रस्ते विकास महामंडळ
• कधी पूर्ण होणार – तारीख निश्चित्त नसली तरी हा एक्सप्रेसवे २०२८ किंवा २०२९ पर्यंत वाहतुकीसाठी खुला होऊ शकतो.

• ‘चांद्रयान-३’च्या यशानंतर आता भारतीय अवकाश संशोधन संस्थे’ची (इस्रो) पहिली सौरमोहीम सुरू होणार आहे. सूर्याचा अभ्यास करण्यासाठी ‘आदित्य- एल१’ या यानाचे प्रक्षेपण शनिवार, २ सप्टेंबर रोजी सकाळी ११.५० वाजता होणार असल्याचे ‘इस्रो’ने सोमवारी जाहीर केले.
• सूर्य आणि पृथ्वीच्या दरम्यान असलेल्या ‘एल-१’ या बिंदूभोवती परिभ्रमण करून हे यान सूर्याचा अभ्यास करेल. सूर्याच्या सर्वात वरील आवरणाचा म्हणजे कोरोनाचा अभ्यास करण्यासाठी यानामध्ये सात विविध उपकरणे बसविण्यात आली आहेत. सौरवादळांचा पृथ्वीच्या वातावरणावर होणारा परिणाम तपासण्याचे महत्त्वपूर्ण काम या मोहिमेतून केले जाणार आहे. सूर्याचा पृष्ठभाग ६००० अंश सेंटीग्रेडवर असताना कोरोनाचे तापमान सुमारे एक दशलक्ष अंशापर्यंत कसे पोहोचते, याबाबतची माहिती मिळविण्याचे कामही होणार आहे.

‘एल-१’ म्हणजे काय?

• अंतराळातील मोठे वस्तुमान असलेल्या दोन वस्तूंमध्ये (तारे, ग्रह, उपग्रह इत्यादी) गुरुत्वाकर्षण असते. या दोन वस्तूंमधील काही बिंदू असे असतात की तेथे दोन्हींचे गुरुत्वाकर्षण समतोल (बॅलन्स) असते. अशा बिंदूंना ‘लँगरेंज पॉइंट’ म्हटले जाते. सूर्य आणि पृथ्वीशी संबंधित असलेला एल-१ हा बिंदू आहे.

पुण्यातील ‘आयुका’चा सहभाग

• ‘आदित्य एल-१’ ही मोहीम संपूर्ण स्वदेशी तंत्रज्ञानावर आधारलेली आहे. देशभरातील विविध संस्थांनी तयार केलेली उपकरणे यानावर बसविण्यात आली आहेत. पुण्यातील ‘इंटर-युनिव्हर्सिटी सेंटर फॉर अ‍ॅस्ट्रॉनॉमी अँड अ‍ॅस्ट्रोफिजिक्स’ (आयुका) या संस्थेने तयार केलेल्या ‘सोलर अल्ट्राव्हायोलेट इमेजिंग टेलिस्कोप’ (एसयूआयटी) पेलोड विकसित केला आहे. याखेरीज बंगळूरुच्या ‘इंडियन इन्स्टिटय़ूट ऑफ अ‍ॅस्ट्रोफिजिक्स’ (आयआयए) संस्थेने विकसित केलेला ‘व्हिजिबल एमिशन लाइन करोनाग्राफ’ (व्हीईएलसी) हे उपकरणही यानावर असेल.

• देशाची अर्थव्यवस्था प्रगतिपथावर असून त्यामुळे तरुणांसाठी रोजगाराच्या मोठय़ा संधी निर्माण झाल्या आहेत, असा दावा पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी सोमवारी रोजगार मेळाव्यात बोलताना केला. या मेळाव्यात ५१ हजारांपेक्षा जास्त तरुणांना नोकरीच्या नियुक्तीपत्राचे वाटप करण्यात आले. मात्र, पंतप्रधान मोदी यांचा रोजगार मेळावा म्हणजे निव्वळ नौटंकी आहे अशी टीका काँग्रेसने केली.
• रोजगार मेळाव्यात दूरदृश्य पद्धतीने भाषण करताना पंतप्रधान मोदी म्हणाले की, वाहनउद्योग, औषधनिर्माण, पर्यटन आणि अन्नप्रक्रिया या क्षेत्रांची झपाटय़ाने वाढ अपेक्षित आहे आणि त्यामध्ये तरुणांना रोजगारांच्या संधी मिळणार आहेत. देशभरातील ४५ ठिकाणी केंद्रीय निमलष्करी दले, अमली पदार्थ नियंत्रण विभाग (एनसीबी) आणि दिल्ली पोलीस यांच्यासाठी या नियुक्तीपत्रांचे वाटप करण्यात आले.
• यावेळी मोदी म्हणाले की, भारत हा सर्वात जास्त वेगाने वाढणारी अर्थव्यवस्था म्हणून पुढे आला आहे आणि या दशकामध्ये आपण जगातील तिसऱ्या क्रमांकाची अर्थव्यवस्था होऊ, तसेच सामान्य व्यक्तीला त्याचे लाभ मिळतील असा विश्वास त्यांनी व्यक्त केला. देशातील उत्पादन वाढले आहे, रोजगार वाढले आहेत आणि कुटुंबाचे उत्पन्न वाढले आहे असे ते म्हणाले.
• दरम्यान, पंतप्रधान मोदी यांना निवडणूक वर्षांची धग जाणवू लागली आहे आणि त्यांना स्वत:ची प्रतिमा जपायची आहे, त्यामुळे ते रोजगार मेळावे आयोजित करत आहेत अशी टीका काँग्रेसने केली. हे मेळावे म्हणजे पोकळ बनवेगिरी आहे, असे काँग्रेसने म्हटले आहे.

• पंतप्रधान नरेंद्र मोदी आणि रशियाचे राष्ट्राध्यक्ष व्लादिमिर पुतिन यांच्यामध्ये फोनवरून चर्चा झाली आहे. यावेळी दोन्ही नेत्यांनी द्विपक्षीय सहकार्य क्षेत्राशी संबंधित विविध घटकांच्या प्रगतीचा आढावा घेतला. तसेच, ब्रिक्स शिखर परिषदेसह जागतिक मुद्द्यांबाबत चर्चा केली.
• पंतप्रधान कार्यालयाने दिलेल्या माहितीनुसार, येत्या ९ आणि १० सप्टेंबर २०२३ रोजी नवी दिल्ली येथे जी-२० शिखर परिषदेचं आयोजन करण्यात आलं आहे. या बैठकीला उपस्थित राहण्याबाबत राष्ट्राध्यक्ष पुतिन यांनी असमर्थता व्यक्त केली. परराष्ट्रमंत्री सर्गेई लाव्हरोव्ह हे जी-२० शिखर परिषदेत रशियाचे प्रतिनिधित्व करणार आहेत. तसेच, भारताच्या जी-२० अध्यक्षतेला सतत पाठिंबा दिल्याबद्दल पंतप्रधान मोदी यांनी राष्ट्रध्यक्ष पुतिन यांचे आभार मानले आहेत.
• यंदाचे जी-२० अध्यक्षपद भारताकडे आले आहे. इंडोनेशियाकडून १ डिसेंबर २०२२ रोजी भारताने जी-२० चे अध्यक्षपद स्विकारलं होतं. दरम्यान, ९ आणि १० सप्टेंबरला नवी दिल्ली जी-२० शिखर परिषद होणार आहे. या परिषदेला जागतिक नेते हजर राहणार आहेत.

• चांद्रयान-३ ही मोहीम यशस्वी ठरल्यानंतर भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेने (इस्रो) आता सौरमोहीम हाती घेतली आहे. इस्रो आपलं यान सूर्याच्या दिशेने पाठवणार आहे. आदित्य एल १ असं या सौर मोहिमेला नाव देण्यात आलं आहे. हे अवकाशयान सूर्याचा अभ्यास करेल. सूर्याचं तापमान, अतिनील किरणांचा पृथ्वीवर होणारा परिणाम, ओझोनचा थर, अंतराळातील हवामान, सौरवादळं आणि त्याचा पृथ्वीवर होणारा परिणाम या सर्व गोष्टींचा अभ्यास करण्यासाठी इस्रोने ही सौरमोहीम हाती घेतली आहे. दरम्यान, इस्रोने या अवकाशयानाच्या लाँचिंगची तारीख आणि वेळ जाहीर केली आहे.
• यू. आर. राव उपग्रह केंद्रात तयार केलेला उपग्रह दोन आठवड्यांपूर्वी आंध्र प्रदेशातील श्रीहरीकोटा येथील इस्रोच्या स्पेसपोर्टवर पोहोचवण्यात आला आहे. २ सप्टेंबर रोजी पीएसएलव्ही या प्रक्षेपकाद्वारे हा उपग्रह सूर्याच्या दिशेने पाठवला जाईल. सकाळी ११.५० वाजता हे अवकाशयान सूर्याच्या दिशेने झेपावेल.
• राष्ट्रीय अंतराळ संस्थेने नागरिकांना आदित्य एल-१ चे प्रक्षेपण पाहण्यासाठी आमंत्रित केलं आहे. नागरिकांना याचं थेट प्रक्षेपण पाहण्यासाठी https://lvg.shar.gov.in/VSCREGISTRATION/index.jsp या लिंकवर नोंदणी करावी लागेल. SDSC-SHAR, श्रीहरिकोटा येथील लॉन्च व्ह्यू गॅलरीतून हे प्रक्षेपण लोकांना पाहता येणार आहे. ISRO ने द्वीट करत नागरिकांना प्रक्षेपण पाहण्यासाठी आमंत्रित केलं आहे.

• चांद्रयान-३ च्या यशानंतर आता भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था म्हणजेच इस्रोने आणखी एक मोहीम हाती घेतली आहे. इस्रो आता सूर्यावर स्वारी करणार आहे. म्हणजेच इस्रो आपलं यान सूर्याच्या दिशेने पाठवणार आहे. सप्टेंबर महिन्याच्या पहिल्या आठवड्यात इस्रो त्यांचं सन मिशन लाँच करू शकते. इस्रोने सूर्याचा अभ्यास करण्यासाठी ही मोहीम हाती घेतली आहे. या मोहिमेला ‘आदित्य एल-१’ असं नाव देण्यात आलं आहे. सूर्याचं तापमान, अतिनील किरणांचा पृथ्वीवर होणारा परिणाम, ओझोनचा थर, अंतराळातील हवामान, सौरवादळं या सर्व गोष्टींचा अभ्यास करण्यासाठी इस्रोने ही मोहीम हाती घेतली आहे. इस्रोचं हे अवकाशयान पुढच्या महिन्यात इस्रोच्या बंगळुरू येथील मुख्यालयातून सूर्याच्या दिशेने पाठवलं जाईल.
• इस्रो ‘एल १’ च्या अभ्यासासाठी अवकाशयान पाठवणार आहे. ‘एल-१’ हा सूर्य आणि पृथ्वीच्या मधील एक बिंदू आहे. तिथपर्यंत हे यान जाणार आहे. हा बिंदू पृथ्वीपासून १५ लाख किलोमीटर दूर आहे. म्हणजे आदित्य एल-१ यान तब्बल १५ लाख किलोमीटर दूर जाणार आहे. पूर्णपणे भारतीय बनावटीचं हे अवकाशयान सूर्याच्या दिशेने पाठवून सूर्याच्या भोवतालाची परिस्थिती आणि इतर संशोधन केलं जाईल. आवरणाचा, म्हणजेच कोरोनाचा (सूर्याच्या वातावरणातील सर्वात बाहेरच्या भागाला करोना म्हणतात) अभ्यास करण्यासाठी या यानामध्ये सात वेगवेगळी उपकरणे बसवण्यात आली आहेत. यासाठी अवकाशयानाबरोबर ७ वेगवेगळे पेलोड पाठवले जातील.
• बंगळुरू येथील इंडियन इन्स्टिट्युट ऑफ अ‍ॅस्ट्रोफिजिक्सने व्हिजिबल एमिशन लाईन कोरोनोग्राफ पेलोडच्या विकासात महत्त्वाचं काम केलं आहे. तर सोलार अल्ट्राव्हायोलेट इमेजिंग टेलिस्कोप हे या मोहिमेसाठी महत्त्वाचं साधन आहे. यासाठी पुण्यातील इंटर-युनिव्हर्सिटी सेंटर फॉर अ‍ॅस्ट्रोनॉमी अँड अ‍ॅस्ट्रोफिजिक्सने पुढाकार घेतला आहे.
• यू. आर. राव उपग्रह केंद्रात तयार केलेला उपग्रह दोन आठवड्यांपूर्वी आंध्र प्रदेशातील श्रीहरीकोटा येथील इस्रोच्या स्पेसपोर्टवर दाखल झाला आहे. २ सप्टेंबर रोजी पीएसएलव्ही या प्रक्षेपकाद्वारे उपग्रह सूर्याच्या दिशेने पाठवला जाईल, असं सांगण्यात आलं आहे.

चालू घडामोडी आणि दिनविशेष - 29 ऑगस्ट 2022

29 ऑगस्ट चे दिनविशेष पाहण्यासाठी (येथे क्लिक करा)