चालू घडामोडी आणि दिनविशेष - 21 ऑक्टोबर 2023

• १९ ऑक्टोबर २०२३ रोजी वर्ल्डकप २०२३ मधील भारत विरुद्ध बांगलादेश हा सामना पार पडला. भारतानं बांगलादेशवर सात विकेट्स राखून दणदणीत विजय मिळवला. या सामन्यात विराट कोहलीनं त्याच्या कारकिर्दीतलं ४८वं एकदिवसीय शतक झळकावलं. मात्र, भारताचा विजय, विश्वचषकातील खेळी किंवा विराट कोहलीचं शतक यापेक्षाही जास्त चर्चेत आला तो नसूम अहमदनं विराट कोहलीला टाकलेला ४२व्या ओव्हरमधला पहिला बॉल! हा बॉल वाईड होता की नाही? यावर सध्या नेटिझन्समध्ये चर्चा चालू आहे. त्यावरून नेमके वाईड बॉलसंदर्भातले क्रिकेटमधले नियम काय आहेत? इथपर्यंत ही चर्चा आली आहे. हे नियम नेमकं काय सांगतात? आणि त्यात विराटबाबत घडलेल्या प्रसंगासाठी लागू होईल असा काही नियम आहे का? जाणून घेऊया…

नियम आले कुठून?

• खरंतर नियम काय आहेत याआधीही हे नियम आले कुठून? हे जाणून घेऊयात. एमसीसी अर्थात मेरिलबोन क्रिकेट क्लबकडून क्रिकेटसंदर्भातली नियमावली तयार केली जाते. जर काही काळानंतर तिचा आढावा घेणं, त्यात सुधारणा आवश्यक असेल तर ती करणं, त्यात नव्याने नियम समाविष्ट करणं किंवा कालबाह्य झालेले नियम रद्द करणं अशा प्रकारच्या अनेक जबाबदाऱ्या एमसीसी पार पाडते. लंडनच्या लॉर्ड्समध्ये या संस्थेचं कार्यालय आहे. या क्लबकडून पहिला नियमांचा ड्राफ्ट १७४४ साली तयार करण्यात आला. ऑक्टोबर २०१७पर्यंत एमसीसीनं सात वेळा नियमांचा आढावा, बदल, त्यात नव्याने भर घातली आहे. २०१७च्या ताज्या प्रतीची तिसरी आवृत्ती १ ऑक्टोबर २०२२ सालापासून म्हणजे अवघ्या वर्षभरापूर्वीपासून अंमलात आली आहे.
• क्रिकेट कसं खेळलं जावं, त्यासाठी कोणते नियम लागू असावेत, क्रिकेटच्या वेगवेगळ्या बाजू कोणत्या, त्यासाठी कोणते नियम कोणत्या परिस्थितीत लागू केले जावेत असा प्रकारच्या अनेक नियमांचा त्यात अंतर्भाव आहे. यातच २२व्या क्रमांकाचा नियम हा वाईड बॉल संदर्भातला आहे.

• गेल्या वर्षी इराणमध्ये पोलीस कोठडीत मरण पावलेल्या महसा अमिनी या २२ वर्षांच्या कुर्दिश- इराणी तरुणीला गुरुवारी युरोपीय महासंघाचा सर्वोच्च मानवाधिकार पुरस्कार प्रदान करण्यात आला. या तरुणीच्या मृत्यूमुळे इराणमधील पुराणमतवादी धर्मसत्ताक राज्यपद्धतीच्या विरोधात जगभरात निदर्शने करण्यात आली होती.सोव्हिएत रशियातील बंडखोर अँद्रेई साखारोव्ह याच्या नावाने असलेला युरोपीय महासंघाचा हा पुरस्कार, मानवाधिकार आणि मूलभूत स्वातंत्र्य यांचे संरक्षण करणाऱ्या व्यक्ती किंवा गटांसाठी १९८८ साली स्थापन करण्यात आला. नोबेल पुरस्कार विजेता असलेला साखारोव्ह १९८९ साली मरण पावला होता.
• हिजाब घालणे अनिवार्य करणाऱ्या इराणच्या कायद्याचे कथितरीत्या उल्लंघन केल्याबद्दल अमिनी हिला अटक करण्यात आली होती व नंतर पोलीस कोठडीत तिचा मृत्यू झाला. तिचा ‘भीषण खून’ हा कलाटणी देणारा टप्पा ठरला व तो दिवस ‘कलंकित दिवस’ म्हणून ओळखला जाईल, असे युरोपीय महासंघाचे अध्यक्ष रॉबर्टा मेत्सोला म्हणाले.
• या वर्षी अंतिम यादीत समावेश करण्यात आलेल्यांमध्ये निकारागुआतील मानवाधिकारांसाठी लढा देणाऱ्या विल्मा नुनेझ डी एस्कॉर्सिआ आणि रोमन कॅथलिक धर्मगुरू रोलँडो अल्वारेझ, तसेच ‘मुक्त, सुरक्षित व कायदेशीर गर्भपातासाठी’ लढय़ाचे नेतृत्व करणाऱ्या पोलंड, एल साल्वाडोर व अमेरिका येथील तीन महिलांचा समावेश होता.

• दिल्ली-मेरठ रिजनल रॅपिड ट्रान्झिट सिस्टीमच्या (आरआरटीएस) १७ किलोमीटरच्या टप्प्यातील पहिल्या ‘नमो भारत’ रेल्वेगाडीला पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी शुक्रवारी हिरवा झेंडा दाखवला. अशाच प्रकारच्या सेवांनी लवकरच उत्तर प्रदेश, हरियाणा व राजस्थानमधील अनेक शहरे जोडली जातील, असे त्यांनी याप्रसंगी जाहीर केले.
• दिल्ली- गाझियाबाद- मेरठ आरआरटीएसचा ८२ किलोमीटरचा संपूर्ण टप्पा येत्या दीड वर्षांत पूर्ण केला जाईल, असे सांगतानाच, त्याच्या उद्घाटनासाठी मीच पुन्हा येईल, असा विश्वास त्यांनी व्यक्त केला.
• ‘‘चार वर्षांपूर्वी मी दिल्ली- गाझियाबाद- मेरठ रीजनल कॉरिडॉर प्रकल्पाची पायाभरणी केली. आज साहिबाबाद ते दुहाई डेपो या मार्गावर ‘नमो भारत’ गाडय़ांच्या सेवा सुरू झाल्या आहेत. मी पूर्वीही सांगितले होते आणि आताही सांगतो, की आम्ही जे प्रकल्प सुरू करतो त्यांचे उद्घाटन करतो,’’ असे पंतप्रधान म्हणाले.
• ‘‘दीड वर्षांनंतर हा दिल्ली-मेरठ टप्पा पूर्ण होईल तेव्हा मी तुमच्या सेवेत पुन्हा हजर असेन,’’ असे मोदी यांनी सांगितले. त्यांनी बंगळूरु मेट्रोच्या दोन टप्प्यांचे आभासी उद्घाटनही केले.
• उत्तर प्रदेशच्या राज्यपाल आनंदीबेन पटेल, मुख्यमंत्री योगी आदित्यनाथ, केंद्रीय मंत्री हरदीपसिंग पुरी प्रभृती या कार्यक्रमाला उपस्थित होते.
• ‘‘भारताच्या पहिल्या जलदगती रेल्वे सेवेला- नमो भारत रेल्वे- हिरवा झेंडा दाखवण्यात आल्यामुळे हा ऐतिहासिक क्षण आहे,’’ असे उद्गार मोदी यांनी काढले. ‘‘अमृत भारत, वंदे भारत व नमो भारत या त्रयी या दशकाच्या अखेरीस आधुनिक रेल्वेच्या प्रतीक बनतील,’’ असेही ते म्हणाले.

• चांद्रयान ३ च्या यशस्वी उड्डाण आणि लॅण्डिगनंतर आता भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO) गगनयान मोहिमेसाठी सज्ज झाली आहे. सतीश धवन अंतराळ केंद्रातून गगनयान मोहिमेच्या व्हिकल टेस्ट फ्लाईटचं आज पहिलं परिक्षण (चाचणी उड्डाण) केलं जाणार आहे. गगयान मिशनचं चाचणी उड्डाण टीव्ही डी १ आज सकाळी लॉन्च केलं जाणार आहे. इस्रोने मानवासहित ही योजना आखली असून क्रू मॉडेलला सुरक्षितरित्या उतरण्याची तयारी पूर्ण केली आहे.

आजचा दिवस महत्त्वाचा

• गगनयान मोहिमेत ३ सदस्यांची टीम ३ दिवसांच्या मोहिमेसाठी पृथ्वीच्या ४०० किमी वरच्या कक्षेत पाठवलं जाणार आहे. हे क्रु मॉडेल समुद्रात सुरक्षितपणे उतरवले जाईल. जर या मोहिमेत भारत यशस्वी झाला तर असं करणारा भारत हा चौथा देश ठरणार आहे. त्यामुळे आजचा क्षण भारतासाठी महत्त्वाचा असणार आहे.

कुठे पाहाल प्रक्षेपण?

• या चाचणीला पुढील काहीच मिनिटांत सुरुवात होणार आहे. https://facebook.com/ISRO आणि https://youtube.com/watch व्यतिरिक्त ISRO वेबसाइट http://isro.gov.in येथे तुम्ही गगनयान मोहिमेचं थेट प्रक्षेपण पाहु शकणार आहात.

काय आहे गगनयान मोहीम ?

• गगनयान प्रकल्प, मानवयुक्त अंतराळ मोहिमा पाठविण्याची भारताची क्षमता दाखवत आहे. आत्तापर्यंत भारतासह विविध देशांच्या अंतराळवीरांनी अवकाश वारी केली. रशिया, अमेरिका आणि चीन या तीन देशांनीच स्वबळावर म्हणजेच स्वतःच्या रॉकेटच्या–प्रक्षेपकाच्या साहाय्याने अवकाशात अंतराळवीरांना पाठवलेले आहे. आता चौथा देश म्हणून भारत या पंक्तीत बसेल. म्हणजेच भारत स्वबळावर देशाच्या नागरिकांना अवकाशात पाठवणार असून या मोहिमेला ‘गगनयान’ हे नाव देण्यात आलं. गगनयान मोहिमेसाठी अवकाशात जास्त वजन वाहून नेण्याची क्षमता असलेले GSLV Mk3 हे प्रक्षेपक रॉकेट सज्ज आहे, तर अंतराळवीर ज्या यानातून प्रवास करणार आहेत, त्या क्रू मॉडेलच्या प्रत्यक्ष चाचण्या घेण्यात येणार आहेत.

• दिवाळीच्या काळात प्रवाशांची अतिरिक्त गर्दी लक्षात घेता अमरावती-पुणे आणि बडनेरा-नाशिक दरम्यान उत्सव विशेष मेमू रेल्वे गाड्या चालविण्याचा निर्णय मध्य रेल्वेने घेतला आहे. या दोन गाड्यांच्या एकूण ३६ फेऱ्या होणार आहेत.
• अमरावती-पुणे मेमू गाडी क्रमांक ०१२०९ विशेष मेमू अमरावती येथून ०५ ते नोव्हेंबरपर्यंत दर रविवारी आणि बुधवारी १२.४० वाजता सुटेल आणि पुणे येथे दुसऱ्या दिवशी ०२.४५ वाजता पोहोचेल. गाडी क्रमांक ०१२१० विशेष मेमू पुणे येथून ०६ ते २० नोव्हेंबरपर्यंत दर गुरुवार आणि सोमवारी ०६.३५ वाजता सुटेल आणि अमरावती येथे त्याच दिवशी १९.५० वाजता पोहोचेल. या गाडीला अमरावती, बडनेरा, अकोला, मलकापूर, भुसावळ, जळगाव, मनमाड, कोपरगाव, अहमदनगर, दौंड, उरुळी, हडपसर आणि पुणे येथे थांबा आहे. गाडीला आठ कार मेमू रेक राहणार आहे.
• बडनेरा-नाशिक मेमू गाडी क्रमांक ०१२११ विशेष मेमू बडनेरा येथून दि. ०६ ते १९ नोव्हेंबरपर्यंत दररोज ११.०५ वाजता सुटेल आणि नाशिक येथे त्याच दिवशी १९.४० वाजता पोहोचेल. गाडी क्रमांक ०१२१२ विशेष मेमू नाशिक येथून ०६ ते १९ नोव्हेंबरपर्यंत दररोज २१.१५ वाजता सुटेल आणि बडनेरा येथे दुसऱ्या दिवशी ०४.३५ वाजता पोहोचेल. या गाडीला बडनेरा, मूर्तिजापूर, अकोला, शेगाव, नांदुरा, मलकापूर, भुसावळ, जळगाव, पाचोरा, चाळीसगाव, नांदगाव, मनमाड, लासलगाव, निफाड आणि नाशिक येथे थांबे आहेत. या दोन विशेष गाड्यांमुळे सणासुदीच्या काळात प्रवाशांना विशेष सोय उपलब्ध होणार आहे.

• चौफेर टीका आणि स्वपक्षियांच्या दबावानंतर सामुहिक कंत्राटी भरतीचा निर्णय रद्द करण्याचा निर्णय राज्य सरकारने घेतला असला तरी विभागांना आवश्यकेनुसार कंत्राटी भरतीचे अधिकार देण्यात आल्याने नवा वाद निर्माण होण्याची शक्यता वर्तविली जात आहे.
• सरकारी निर्णयामुळे काम रद्द झालेल्या काही कंपन्या विभागांच्या कंत्राटी पद्धतीत शिरकाव करण्याची भीतीही मंत्रालयात व्यक्त केली जात आहे. राज्य कामगार विभागाच्या १४ मार्च २०२३ रोजीच्या शासन निर्णयाद्वारे राज्यातील सर्व शासकीय, निमशासकीय संस्था, महामंडळांमध्ये आवश्यक कर्मचाऱ्यांची कंत्राटी भरती करण्याचा निर्णय जाहीर करण्यात आला होता. त्यासाठी मनुष्यबळ पुरविण्यासाठी नऊ संस्थांची नियुक्ती केली. मात्र हा निर्णय केवळ मंत्रालय किंवा शासनकीय विभागापुरता मर्यादित न ठेवता सरकारने या निर्णयाची व्याप्ती थेट महापालिका, नगरपालिका, महामंडळांपर्यंत वाढविली होती.
• या नऊ संस्थांमध्ये काही सरकारमधील नेत्यांच्याच संस्थांचा सहभाग होता. एक संस्था निविदेत पात्र ठरली होती मात्र अंतिम होईपर्यंत त्यावर अंमलबजावणी संचालनालयाने कारवाई केल्याने या संस्थेची निवड रद्द करण्यात आली होती.  हा निर्णय घेताना ठेकेदार संस्थांना कोटय़वधींना नफा कसा होईल याकडे लक्ष देण्यात आल्याची बाब समोर आल्यानंतर खुद्द उपमुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनीच मुख्यमंत्र्यांकडे तक्रार करुन हा निर्णय रद्द करण्याची व नव्याने मंत्रिमंडळासमोर प्रस्ताव आणण्याची मागणी केली होती.
• त्यानंतर या संस्थांना १८ ते २० टक्के सेवाशुल्क देऊन उर्वरित रक्कम कामगारांना देण्याबाबतची सुधारणा करुन या निर्णयाची अंमलबजाणी सुरु करण्यात आली  होती.

महामंडळ, पालिकांमध्ये वाव?

• १४ मार्चच्या निर्णयाद्वारे निवड करण्यात आलेल्या नऊ संस्थांची निविदा रद्द होणार असून त्याद्वारे काही विभागांनी सुरु केलेली भरती प्रक्रियाही रद्द होणार आहे. मात्र विभाग, पालिकांना त्यांच्या गरजेनुसार कंत्राटी भरतीचे अधिकार राहतील असे फडणवीस यांनी स्पष्ट केल्याने, महामंडळ आणि पालिकांमध्ये पूर्वीप्रमाणेच मनमानीपणे भरतीचे द्वार मोकळे झाले आहे.

चालू घडामोडी आणि दिनविशेष - 21 ऑक्टोबर 2022

21 ऑक्टोबर चे दिनविशेष पाहण्यासाठी (येथे क्लिक करा)