चालू घडामोडी आणि दिनविशेष - 18 जुलै 2023

• आशियाई क्रीडा स्पर्धेच्या तयारीसाठी आशियाई अजिंक्यपद अ‍ॅथलेटिक्स स्पर्धा खूप महत्त्वाची होती. या स्पर्धेतील पदकाने माझा आत्मविश्वास दुणावला आहे, अशी प्रतिक्रिया भारताचा उंच उडी प्रकारातील खेळाडू सर्वेश कुशारेने ‘लोकसत्ता’शी बोलताना व्यक्त केली. त्याच वेळी जागतिक स्पर्धेतील पात्रतेची संधी या वेळी अवघ्या सहा सेंटिमीटरने हुकल्याची खंत वाटते, असेही तो म्हणाला.
• सर्वेशने बँकॉक येथे झालेल्या आशियाई अजिंक्यपद अ‍ॅथलेटिक्स स्पर्धेत शनिवारी २.२६ मीटर उडी मारून रौप्यपदक मिळवले. विशेष म्हणजे आशियाई अजिंक्यपद स्पर्धेतील भारताचे उंच उडी प्रकारातील हे केवळ दुसरेच पदक ठरले. यापूर्वी २०१३ मध्ये पुणे येथे झालेल्या स्पर्धेत जितीन थॉमसने २.२१ मीटर उडीसह रौप्यपदक जिंकले होते. त्यानंतर यंदा सर्वेश रौप्यपदकाचा
• मानकरी ठरला. सर्वेश मूळचा नाशिक जिल्ह्यातील निफाड तालुक्यामधील देवगावचा असून, सध्या तो पुण्यात लष्करी क्रीडा संस्थेत (एएसआय) जितीन थॉमस यांच्याकडेच मार्गदर्शन घेत आहे.
• जागतिक अजिंक्यपद  स्पर्धेसाठी २.३२ मीटर, तर ऑलिम्पिकसाठी २.३३ मीटर असा पात्रता निकष आहे. जागतिक स्पर्धेसाठी आता सर्वेशला जागतिक मानांकनानुसारच खेळण्याची संधी मिळू शकते. मात्र, ऑलिम्पिक पात्रतेसाठी सर्वेशकडे अजून एक वर्ष आहे. सर्वेश म्हणाला, ‘‘जागतिक स्पर्धेसाठी पात्रता हुकल्याची खंत जरूर आहे. आशियाई स्पर्धेत सर्वोत्तम कामगिरी करता आली नाही; पण ऑलिम्पिक पात्रतेसाठी माझ्याकडे वर्षभराचा कालावधी आहे. प्रशिक्षक थॉमस यांच्या मार्गदर्शनाखाली कसून सराव करून ऑलिम्पिक खेळण्याचे स्वप्न साकार करण्यासाठी मी सर्वतोपरी प्रयत्न करेन.’’
• ‘‘आईवडिलांकडून प्रत्येक पावलावर मिळालेल्या प्रोत्साहनामुळे मी इथपर्यंत येऊ शकलो. शाळेत असताना रावसाहेब जाधव यांनी माझी तयारी करून घेतली. सुविधांचा अभाव असूनही त्यांनी मक्याच्या भुस्याची गादी करून माझ्याकडून सराव करून घेतला. शाळेत असताना २०१२ मध्ये मिळवलेले शालेय राष्ट्रीय स्पर्धेतील पहिले पदक आजही मला प्रेरणा देते. गुजरात राष्ट्रीय स्पर्धेत मी २.२७ मीटर उडीसह सुवर्णपदक जिंकले. ही माझी वैयक्तिक सर्वोत्तम कामगिरी आहे. थॉमस सरांच्या मार्गदर्शनाचा माझ्या जडणघडणीत मोठा वाटा आहे. त्याचबरोबर भारतीय अ‍ॅथलेटिक्स संघटनेकडून मिळणारा स्पर्धात्मक अनुभव फायद्याचा ठरतो आहे,’’ असेही सर्वेशने सांगितले.

• कालच आशियाई अ‍ॅथलेटिक्स चॅम्पियनशिप स्पर्धेची सांगता झाली. या चॅम्पियनशिपचे आयोजन थायलंडची राजधानी बँकॉक येथे करण्यात आले होते. २५ व्या आशियाई अ‍ॅथलेटिक्स चॅम्पियनशिपचा मॅस्कॉट हे ‘भगवान हनुमान’ होते. ही चॅम्पियनशिप मूलतः दोन वर्षांच्या अंतराने आयोजित केली जाते. परंतु करोनाच्या साथीमुळे २०२१ साली ही स्पर्धा रद्द करण्यात आली. दर खेपेस या चॅम्पियनशिपच्या मॅस्कॉटची निवड यजमान देश करतो. यावर्षीच्या चॅम्पियनशिपचे यजमानपद हे थायलंडकडे होते. कधीकाळी भारतीय संस्कृतीचा भाग असलेल्या थायलंडमध्ये आजही हनुमान ही देवता लोकप्रिय आहे.  त्यामुळेच या वर्षीच्या चॅम्पियनशिपसाठी थायलंडकडून मॅस्कॉट म्हणून हनुमानाची निवड करण्यात आली. हनुमान हे रामभक्त आहेत, त्यांच्या रामभक्तीत झळकणारी गती, शक्ती, धैर्य आणि बुद्धिमत्ता विलक्षण आहे. स्थिर निष्ठा आणि भक्ती या त्यांच्या शक्ती आहेत. तर आशियाई अ‍ॅथलेटिक्स चॅम्पियनशिपचा लोगो या स्पर्धेत सहभागी होणाऱ्या खेळाडूंच्या कौशल्याचे, परिश्रमाचे, खेळाप्रतीच्या समर्पणाचे प्रतिनिधित्त्व करतो, त्यामुळेच या स्पर्धेसाठी मॅस्कॉट म्हणून ‘हनुमाना’ची निवड करण्यात आली, असे आशियाई अ‍ॅथलेटिक्स चॅम्पियनशिपच्या संकेतस्थळावर नमूद करण्यात आले आहे. याच पार्श्वभूमीवर मॅस्कॉट म्हणजे नक्की काय? हे जाणून घेणे रंजक ठरावे. 

मॅस्कॉट म्हणजे नक्की काय?

• आपण वेगवेगळ्या आंतरराष्ट्रीय खेळाच्या मैदानात अनेकदा वेगवेगळ्या वेशभूषा केलेले कलाकार पाहतो. कधी कोणी एखाद्या प्राण्याच्या स्वरूपात असतो तर कधी शस्त्रधारी योध्याच्या रूपात असतो, त्यांची वेषभूषाही साधी नसून भव्य दिव्य असते. यांना मॅस्कॉट असे म्हटले जाते. ऑलिम्पिकसारख्या स्पर्धांना १९३२ पासून मॅस्कॉटची परंपरा आहे. मॅस्कॉट म्हणजे शुभ चिन्ह. मॅस्कॉट या शब्दाचे मराठी भाषांतर शुभंकर- शुभ घडविणारा असे करण्यात येते. सार्वजनिक ओळख असलेल्या गटाचे प्रतिनिधित्त्व करण्यासाठी ज्या शुभ चिन्हाचा वापर केला जातो, त्यास मॅस्कॉट असे म्हणतात. काही संस्कृतींमध्ये पारंपारिकरित्या मॅस्कॉट चिन्हांना नशीब-शुभ आणणारे/ घडविणारे समजले जाते. या चिन्हांमध्ये मानवी आकृती, प्राणी, पक्षी किंवा इतर सांस्कृतिक वस्तूंचा समावेश होतो. शाळा, क्रीडा संघ, सामाजिक संस्था, लष्करी युनिट किंवा एखादा ब्रॅण्ड आपली सार्वजनिक ओळख व्यक्त करण्यासाठी अशा स्वरूपाच्या चिन्हांचा उपयोग करतात. अशा स्वरूपाच्या मॅस्कॉट किंवा शुभंकरांचा वापर क्रीडा संघांचे प्रतिनिधित्त्व करण्यासाठी मोठ्या प्रमाणात केला जातो. शुभ घडविणे हा या मॅस्कॉटच्या मागील पारंपरिक हेतू असला तरी आधुनिक जगात या मॅस्कॉटस् च्या वापरामागे मार्केटिंग-जाहिरात हा उद्देश असल्याचे मत तज्ज्ञ व्यक्त करतात. खेळाच्या संघांशी संबंधित हे शुभंकर बहुतेक वेळा त्या संघाच्या नावाने ओळखले जातात. 

• पालघर, डहाणू, वापी, वलसाड व सुरत येथील दैनंदिन प्रवास करणाऱ्या हजारो नोकरदारांची लाईफ लाईन असलेली फ्लाईंग राणी १६ जुलैपासून नव्या स्वरूपात प्रवाशांच्या सेवेत रुजू झाली आहे. १९७७ पासून विद्युत प्रणालीवर धावणाऱ्या या गाडीचे १८ डिसेंबर १९७९ साली असलेले डबल-डेकर मध्ये रुपांतर करण्यात आले होते. जर्मन तंत्रज्ञानावर आधारित एल. एच. बी. पद्धतीचे २१ डबे या गाडीमध्ये कार्यरत करण्यात आले आहेत. 
• १९०६ पासून कार्यरत असणारी ही गाडी पहिल्या महायुद्धाच्या काळात बंद ठेवण्यात आली होती. १ मे १९३७ रोजी ही गाडी पुन्हा सेवेत कार्यरत झाली. तत्कालीन वलसाड प्रांताच्या जिल्हाध्यक्ष यांच्या पत्नीने   या गाडीचे फ्लाईंग राणी असे नामकरण केले आहे. फ्लाईंग राणी १९६५ सुमारास मध्यम पल्ल्याची सर्वात जलद गाडी असल्याचा मान पटकावला होता. त्यानंतर देशातली ही पहिली डबल-डेकर गाडी पश्चिम रेल्वेची शान असल्याने याला  फ्लाईंग राणी असे नाव सार्थक ठरले.
• १९९८-९९ च्या सुमारास या गाडीला पालघर येथे थांबा देण्यात आला. त्यानंतर या भागातील दैनंदिन प्रवासी, विद्यार्थी, नोकरदार वर्ग यांच्यासाठी या गाडीतील डबे हे जणू प्रवासातील आश्रयाचे ठिकाण ठरले होते. या गाडीची सन २००१ मध्ये डबल डेकर डबे नव्याने बदलण्यात आले होते, तेव्हापासून गेली २२ वर्ष हे डबे कार्यरत राहिले आहेत.
• प्रवाशांसाठी अधिक आरामदायी व सुरक्षित असे कोच डबे या गाडीत अंतर्भूत करण्यात आले असून त्यामध्ये वातानुकूलित चेअर कार, सात विना आरक्षित डबे, पासधारकांसाठी एक प्रथम दर्जा व एक सामान्य डबा, महिला पास धारक प्रवाशांसाठी स्वतंत्र डबा या गाडीत अंतर्भूत करण्यात आला आहे. डब्यांची संख्या वाढली असली तरी प्रवाशांना वाहून नेण्याची संख्या जवळपास तितकीच राहिली असून लाल व निळया रंगांच्या डब्यांमुळे या गाडीला आकर्षक स्वरूप बहाल झाले आहे.

रानी नव्हे राणी..

• या नव्या गाडीच्या नावा फलकावर मराठीमध्ये ‘फ्लाईंग रानी’ असे संबोधित करण्याऐवजी हिंदीमध्ये ‘फ्लाईंग रानी’ असे उल्लेखित आहे. मात्र या खालोखाल गुजराती अक्षरांमध्ये राणी असा उल्लेख वैशिष्टय़पूर्ण केला असल्याने पश्चिम रेल्वेने मराठीमधील नामफलक न करता हिंदीमध्ये उल्लेखित केल्याने प्रवाशांमध्ये चर्चेचा विषय ठरला आहे आहे.

फाटके आसन, गळके छत

• बदलण्यात आलेल्या डब्यांपैकी काही डबे जुने असून पहिल्या दज्र्याच्या डब्यांमधून पावसाचे पाणी झिरपत असल्याचे  प्रवासादरम्यान दिसून आले १३६ आसन क्षमता असणाऱ्या डबल डेकर डब्यांऐवजी १०२ आसन क्षमता असणारे डबे बसविण्यात आले आहेत. दैनंदिन प्रवाशांची गर्दी असणाऱ्या गाडीत पूर्वीच्या तुलनेत अरुंद दरवाजे असल्याने गाडीच्या थांब्याच्या वेळेत प्रवाशांना चढणे- उतरणे गैरसोयीचे ठरत असल्याचे निदर्शनास आले आहे. 

• करोना काळात सर्व व्यवहार सुरू झाल्यानंतर परदेशी चलनाच्या तस्करीतही मोठ्या प्रमाणात वाढ झाली आहे. करोनानंतर टाळेबंदी उठवल्यानंतर महसूल गुप्तवार्ता संचालनालयाने (डीआरआय) देशभरातून ११ कोटी ३६ लाख रुपयांचे परदेशी चलन जप्त केले होते. गेल्या सहा महिन्यात एकट्या मुंबई विमानतळावरून १२ कोटी रुपयांपेक्षा अधिक किमतीचे परदेशी चलन जप्त करण्यात आले.

बँकॉक परदेशी चलनाचे केंद्र का ठरते आहे?

• बेकायदेशीरपणे परदेशी चलन थायलंडला घेऊन जाणाच्या प्रयत्नात असलेल्या सहा परदेशी नागरिकांना सीमाशुल्क विभागाने नुकतीच अटक केली. त्यांच्याकडून सुमारे साडेतीन कोटी रुपये किमतीचे परदेशी चलन जप्त करण्यात आले आहे. बँकॉक व दुबई परदेशी चलन तस्करीचे केंद्रस्थान झाले आहे. या तस्करीत अनेक परदेशी टोळ्या सक्रिय असून त्या मागे हवाला व्यवसायिकांचा सहभाग असल्याचा संशय आहे. बँकॉकमध्ये मोठ्या प्रमाणत पर्यटन व्यवसाय असल्यामुळे तेथे रोखीने व्यवहार अधिक होतात. त्यामुळे ते परदेशी चलनाच्या तस्करीचे केंद्र झाले आहे. थायलंडमध्ये मोठ्या प्रमाणात अमेरिकन डॉलर्सची तस्करी होते. त्याचा फायदा हवाला व्यावसायिक घेत आहेत.

हवाला व्यवसाय व परदेशी चलनाच्या तस्करीचा काय संबंध?

• हवाला व्यवसाय हा पूर्णपणे विश्‍वासावर चालतो. एखाद्या डिमांड ड्राफ्ट सुविधेप्रमाणे हा व्यवहार चालतो. हे जाळे देशासह परदेशातही पसरलेले आहे. मुंबईतून एखादी रक्कम गुजरातमध्ये पाठवायची असेल तर मुंबईतील व्यक्ती हवाला दलालाला ती रक्कम देते. ती रक्कम स्वीकारल्यानंतर गुजरातमधील दलालास कळवले जाते. त्यानंतर गुजरातमधील दलाल त्याच्याकडील रक्कम व्यवसायिकाला पुरवतो. या व्यवहारांत एका कोटीमागे एक टक्का, तर एक कोटीपेक्षा कमी रकमेवर दोन टक्के दलाली (कमिशन) घेतले जाते. परदेशातही असे व्यवहार होतात. कोणाला अमेरिकेत एक हजार डॉलर्स हवे असतील तर ते मुंबईत हवाला ऑपरेटर ८२ हजार रुपयांना देईल. हवाला ऑपरेटर त्याबदल्यात अमेरिकेतील किंवा मुंबईच्या दलालास अमेरिकन डॉलर्स देतो. या प्रकारात दोन्हीकडून पैशांचा व्यवहार होतो त्यामुळे त्यात कर बुडवले जातात. रोखीने व्यवहार होत असल्यामुळे हवाला व्यवसाईकांना मोठ्या प्रमाणात परदेशी चलन, विशेषतः अमेरिकन डॉलर्सची आवश्यकता असते.

यावर्षी किती परदेशी चलन जप्त करण्यात आले?

• नुकतेच ९ व १० जुलै या दोन दिवसांत मुंबई विमानतळावर सहा परदेशी नागरिकांना परदेशी चलनासह अटक करण्यात आले. त्यावेळी सुमारे साडेतीन कोटी रुपयांचे परदेशी चलन जप्त करण्यात आले आहे. या कारवाईत थायलंडमधील पाच व जपानमधील एका नागरिकाला अटक करण्यात आले. त्यापूर्वी ९ जुलैला दोघांना परदेशी चलनासह अटक करण्यात आली होते. त्यातील एक जपानी नागरिक आहे, तर दुसरी महिला थायलंडमधील बँकॉक येथील रहिवासी आहे असे अधिकाऱ्याने सांगितले. दोघांकडून १०० अमेरिकन डॉलर्सच्या १,४१५ नोटा जप्त करण्यात आल्या असून त्यांची किंमत एक कोटी १५ लाख ३९ हजार रुपये असल्याचे अधिकाऱ्यांनी सांगितले. यापूर्वी फेब्रुवारी महिन्यात मुंबई विमानतळावरून आठ कोटी ३६ लाख रुपयांचे परदेशी चलन जप्त करण्यात आले होते. या वर्षभरात १२ कोटी रुपयांपेक्षा अधिक किमतीचे परदेशी चलन जप्त करण्यात आले.

चालू घडामोडी आणि दिनविशेष - 18 जुलै 2022

१८ जुलै चे दिनविशेष पाहण्यासाठी (येथे क्लिक करा)