कर सहायक गट क - २०१५

पुढील उतारा वाचून प्रश्न क्र. 36 ते 40 या प्रश्नांची उत्तरे लिहा.
                 साहित्याचा अभ्यास किंवा विचार म्हणजे केवळ एकेका साहित्यकृतीच्या कलात्मकतेचा विचार नव्हे. साहित्यकृती ही कलावंतनिर्मित कलावस्तू असते, असे म्हणता येते हे खरे. परंतु अशा कलावस्तू मौखिक परंपरेने वा पुस्तकरूपाने समाजासमोर येऊन त्यांच्या परंपरा होतात. या कलावस्तूंचे समाजावर बरेवाईट परिणाम होतात. आपल्या संतांच्या काव्यनिर्मितीचे उदाहरण डोळ्यांसमोर आणले तर हे स्पष्ट दिसते. संतांच्या काव्यनिर्मितीने मराठी कवितेची अशी भक्कम परंपरा निर्माण केली आहे. तसेच या काव्यनिर्मितीचे मराठी समाजावर व्यापक परिणामही झाले आहेत. आधुनिक काळातील केशवसुत, हरिभाऊ, मढेकर यांसारख्यांच्या निर्मितीच्या संदर्भातही असेच म्हणता येण्यासारखे आहे. त्यामुळे साहित्याला एक सामाजिक अंग असते हे स्पष्ट आहे. एवढेच नव्हे तर, कलावस्तूचा निर्माता कलावंत, कलावस्तूचा आस्वादक रसिक, साहित्यकृतीतून व्यक्त होणारा आशय आणि ज्या भाषेच्याद्वारे कलावस्तू निर्माण होते ती भाषा हे सर्व विशिष्ट समाजाचेच भाग असतात. साहित्याच्या या स्वरूपामुळे साहित्याला सामाजिक अंग प्राप्त होणे अपरिहार्यच असते. व्यक्तीने निर्माण केलेली कलावस्तू एका स्तरावर सामाजिक वस्तू होते. साहित्याच्या सामाजिकतेचा हा अभ्यास हे साहित्याच्या अभ्यासाचेच एक अंग आहे. अशा अभ्यासातून विशिष्ट समाजाच्या साहित्याच्या स्वरूपाचे स्पष्टीकरण होणे शक्य असते. लेखक, साहित्यकृती व वाचक या सर्वांच्या संदर्भातील सामाजिकतेचे स्वरूप असा अभ्यास स्पष्ट करू शकतो.
                  लेखक म्हणजे साहित्यनिर्मिती करण्याची क्षमता असणारी व्यक्ती. साहित्याचा विचार करताना एक प्रतिभावंत म्हणून लेखकाचा विचार करणे योग्य ठरत असले तरी प्रतिभावंत असणारी ही व्यक्ती विशिष्ट समाजाचा एक घटक असते हे विसरता येत नाही; आणि म्हणूनच व्यक्ती व समाज यांच्या संदर्भातील सर्व प्रश्न लेखकाच्या संदर्भातही उपस्थित करता येतात. माणूस एकटा असतो असे माणसाच्या संदर्भात अनेकदा म्हटले जाते आणि ते अनेक दृष्टींनी खरेही आहे. व्यक्ती एकटी जन्माला येते आणि एकटीच जाते. व्यक्तीची सुखदुःखे ख-या अर्थाने व्यक्तीलाच भोगावी लागतात. स्वतःसंबंधीचे अनेक निर्णय व्यक्तीला एकटेपणानेच घ्यावे लागतात. तेव्हा व्यक्तीचे हे एकटेपण खरेच आहे. परंतु त्याचबरोबर व्यक्तीचे या जगात येणे आणि जाणे या घटना मात्र सामाजिक असतात. व्यक्तीच्या सर्व सुखदुःखांना, घेतल्या जाणा-या निर्णयांना कमी-अधिक प्रमाणात सामाजिक परिमाण असते; हे लक्षात घेतले म्हणजे व्यक्तीचे सर्वच जीवन सामाजिक असते, असे म्हणावेसे वाटते. व्यक्तीचे एकटेपण आणि तिची सामाजिकता या परस्परविरोधी बाबी नसून त्यांच्यातील गूढ संबंधातच व्यक्ती आणि समाज यांच्या नात्यातील रहस्य सामावले आहे. म्हणूनच साहित्याचा निर्माता असणारी व्यक्ती व तिची सामाजिकता या प्रश्नाची सोडवणूक कोणत्याही साध्या सरळ नियमांनी करता येत नाही.