राज्यसेवा पूर्व परीक्षा २०१६ - Paper 2

परिच्छेद (प्रश्न क्रमांक 41 ते 45) :
         जगात स्वतंत्र बुद्धी फार थोडी असते. सनातनी लोक दहा हजार वर्षांपूर्वीच्या ऋषींचे गुलाम होतात. तर नवीन लोक पाश्चिमात्य पंडितांचे गुलाम होतात ! परंतु भारतीय संस्कृती स्वतंत्र दिवा लावावयास सांगत आहे. तुमच्या देशाच्या स्थितीचा विचार करा, परंपरेचा विचार करा. आजूबाजूच्या देशांचाही विचार करा, आणि स्वतःच्या समाजाला काय हितकर ते बघा.
          बुद्धिवादी मनुष्य निर्भय असतो. तो कोणाचे तुणतुणे वाजवीत बसणार नाही. तो आपल्या विशंकतेने पुढे पाऊल टाकील. जुने लोक कलियुग, कलियुग म्हणतात. नवीन लोक यंत्रयुग, यंत्रयुग म्हणतात. गांधी म्हणतील, “मी माझे युग निर्माण करीन. मी चरख्याचे युग आणीन. ग्रामोद्योगाचे युग आणीन.” बुद्धिमान मनुष्य री ओढीत बसणार नाही. तो स्वत:च्या विचारांचे युग आपल्या भोवती निर्माण करू पाहतो.
         सत्याची तहान या सत्यकामाच्या भूमीत आज उत्पन्न झाली आहे की नाही ? मानवजातीने जे जे उद्योग सुरु केले आहेत, जे जे विचार प्रांत उत्पन्न केले आहेत, त्या सर्व ठिकाणी आपण गेले पाहिजे. यंत्रशास्त्र, वास्तुशास्त्र, शिल्पशास्त्र, शिक्षणशास्त्र, साहित्य, कला, रसायन, व्यायाम, क्रीडांगणे, समाजशास्त्र, अर्थशास्त्र, मानसशास्त्र या सर्व सत्याच्या साक्षात्कारांच्या क्षेत्रात न थकता, न दमता पुढे घुसणारे लोक भारतीय संस्कृतीच्या उपासकांत निर्माण झाले पाहिजे. प्रयोग केले पाहिजेत. हीच परमेश्वराची पूजा. देवाने दिलेले वाढविणे म्हणजेच त्याची पूजा. परमेश्वराने दिलेल्या बुद्धीचा विकास करणे म्हणजेच खरा धर्म.
            त्या त्या काळातील प्रश्न त्या त्या विचारवंतांना सोडवावयाचे असतात. अर्वाचीन बुद्धीसमोर अर्वाचीन प्रश्न आहेत. भारतीय संस्कृतीत ही हिम्मत नाही का ? जगातील राष्ट्रांच्या मांडीला मांडी लावून बसण्याचा हक्क वेद घोकून मिळणार नाही, पूर्वजांची स्तुतिस्तोत्रे गाऊन मिळणार नाही. नवीन प्रश्नांस आपण हात घातला पाहिजे. प्रयोगालये म्हणजे होमशाळा काढल्या पाहिजेत. होऊ देत सुरु प्रयोग-सत्य-देवाचे सर्वांगीण स्वरूप समजून घेण्याचे प्रयोग.
            आता कोठेही अड़ता कामा नये. आपले घोडे सर्वत्र दौडत जाऊ देत. ग्रामसंघटन, खादीशास्त्र, समाजशास्त्र, नवनीतिवाद, कोणतेही क्षेत्र असो, त्याविषयात आपण घुसू व नवीन ज्ञान निर्मू. ठिकठिकाणी संग्रहालये, प्रयोगालये, ग्रंथालये स्थापू, बौद्धिक व वैचारिक सहकार्य मिळवू. ज्ञान ही सहकार्याची वस्तू आहे. पूर्वीच्या शेकडो विचारांच्या खांद्यावर नवीन विचार उभा राहत असतो. गांधी टिळकांच्या कल्पनांचा विकास करतील. जवाहरलाल गांधींना पुढे नेतील. ज्ञानाच्या प्रत्येक प्रांतात अशी स्थिती आहे. तेथे अहंकार नाही, नम्र व निष्ठापूर्वक, ज्ञानेश्वराची पूजा आहे.
          निर्मळ विचार व शुद्ध दृष्टी यांची आज नितांत आवश्यकता आहे. येथे अधीरता नको, उताविळी नको, स्वार्थ नको, आळस नको. निर्मळता हवी असेल तर खोल अभ्यासाची आवश्यकता आहे. प्रयत्न व कष्ट यांची जरूर आहे. समाजाबद्दल प्रेम व कळकळ यांची जरूर आहे. समाजाला सुखी कसे करता येईल, ही तळमळ लागली म्हणजे मग तुम्ही विचार करू लागाल मग जो विचार स्फुरेल त्याचा आचार सुरु होईल, आणि या विचाराला व आचाराला 'युगधर्म' असे नाव दिले जाईल.

Passage (Questions number 46 to 50) :
           Two musicians dwelling in one house gave lessons to pupils on the piano, and the man next door, who objected to his peace being disturbed in this way, took his revenge by banging on tin cans, and otherwise making things unpleasant for the musicians. I do not know what the law said on the subject. It may be admitted that the annoyances were equal in effect, but they were not the same in motive. In the one case, the motive was the reasonable one of earning an honest living; there was no deliberate intention of being offensive to the neighbours. In the other case, the motive was admittedly to make a demonstration against the neighbours. What is to be done in such circumstances ? It is not an offence to play the piano in one's own house even for a living. On the other hand, it is hard, especially if you don't like music, or perhaps even more if you do, to hear the scales going on, on the piano next door, all day.
               The question of motive does not seem to be relevant. If my neighbour makes noises which render my life intolerable, it is no answer to say that he makes them for a living and without intending to destroy my peace. He does destroy my peace and it is no comfort to be assured that he does not mean to. Hazlitt insisted that a man may play the trombone in his own house all day if he took reasonable measures to limit the annoyance to his neighbours; but Hazlitt has probably never lived beside a trombone. I find my argument is leading me to the side of the tin can gentleman, and I don't want it to do that, for my sympathies are with the musicians. And yet -
              Well, let us avoid a definite conclusion altogether and leave the incident to make us generally a little more sensitive about the feelings of our neighbours. They cannot expect us never to play the piano; but the amenities of neighbourliness require that we should mutually avoid being a nuisance to each other as much as we can.