दुय्यम निरीक्षक राज्य उत्पादन शुल्क गट क (मुख्य) परीक्षा पेपर १ - २०१७

खालील उतारा वाचा व त्यावरील प्रश्न क्र. 21 ते 25 सोडवा.                                                                       १९७५ या वर्षी युनोने स्त्री दशक जाहीर केले. त्यानिमित्ताने संपूर्ण जगात स्त्रियांच्या प्रश्नांचे विचारमंथन झाले. भारतात यानंतर अनेक स्त्री संघटनांची स्थापना झाली. स्त्री प्रश्नांवर तळमळीने कार्य करण्यासाठी अनेक कार्यकर्त्या पुढे आल्या. समविचारी स्त्रियांचे संघटन तयार झाले आणि यातूनच स्त्रीवादी नियतकालिकांची निर्मिती होऊ लागली. या आधीही स्त्रियांसाठी नियतकालिके चालविली गेली पण त्यांचे स्वरूप पुरुषसत्ताक परिप्रेक्ष्यातून स्त्रियांचा विचार करणारे होते त्यामुळे स्त्रीच्या ‘आदर्श पत्नी' व 'आदर्श माता' या रूपांवर भर देण्यात आला. माजघराच्या चौकटीत राहून स्त्रियांची करमणूक व्हावी. कुटुंबाला उपयुक्त गोष्टी त्यांनी करत राहाव्यात असे या नियतकालिकांचे स्वरूप होते. स्त्रीवादी नियतकालिके मात्र स्त्रियांचे समग्र माणूसपणाचे भान जागृत करण्यासाठी प्रयत्नशील होते त्यामुळे पारंपरिक नियतकालिकांपेक्षा या नियतकालिकांचे स्वरूप वेगळे होते. त्यामुळे या नियतकालिकांना ब-याच काळापर्यंत पुरुषांची हेटाळणी सहन करावी लागली.                                                                                    १९७५ नंतर स्त्रीवादी चळवळीत जे नवे मूल्यभान निर्माण झाले त्याला खतपाणी घालण्याचे महत्त्वपूर्ण काम स्त्रीवादी नियतकालिकांनी केले. स्त्री प्रश्नांचा समग्र विचार करून स्त्रियांचे प्रश्न बौद्धिक पद्धतीने, आग्रहपूर्वक मांडण्याचा प्रयत्न केला. स्त्रीवादी, स्त्रीवादी चळवळ तसेच स्त्रीवादी साहित्य आणि समीक्षा याविषयी प्रभावी मांडणी या नियतकालिकांमधून झाली. चळवळीत काम करणा-या स्त्रियांची मते जाणून घेण्यासाठी या नियतकालिकांचा उपयोग झाला. मराठीतील स्त्रीवादी नियतकालिकांचा आढावा पुढीलप्रमाणे घेता येईल. बायजा-सौदामिनी राव, प्रेरक ललकारी-शारदा साठे, महिला आंदोलन पत्रिका-मीनाक्षी साने, मिळून सा-याजणी-विद्या बाळ, प्रतिबिंब -प्रतिमा कुलकर्णी, आम्ही मैतरणी-मीनाक्षी मून, डॉ. निलम गो-हे-आम्ही स्त्रिया, सुमन बंग-सखी, स्त्री उवाच हे वार्षिक यासारखी स्त्री प्रश्नांना प्राधान्य देणारी नियतकालिके मराठीत निर्माण झाली. या सगळ्या नियतकालिकांचे वैशिष्ट्य म्हणजे सर्व नियतकालिकांच्या संपादकपदी स्त्रिया आहेत. चळवळीत काम करणा-या अनेक स्त्रियांनी या नियतकालिकांमधून स्त्री प्रश्नांचे विचारमंथन केले आणि स्त्रीवादाचे विविध आयाम ही स्पष्ट केले. स्त्रियांच्या मूलभूत गरजांपासून स्त्रीवादाच्या सैद्धान्तिक मांडणीपर्यंतचे लेखन नियतकालिकांमधून झाले. स्त्रीवादी ललित साहित्याला या नियतकालिकांमुळे मोठेच पाठबळ मिळाले. स्त्रीवादी साहित्याची वेगळी वैशिष्ट्ये विशद करण्यासाठी मदत झाली. एकंदरीत पारंपरिक पुरुषसत्ताक विचारप्रणालीला छेद देऊन स्त्रीवादी मानवतावादाचा
अंगीकार करून नवसमाज निर्मितीची स्वप्ने या नियतकालिकांनी बघितली.